Skip to main content

Cantigas, territorios e santuarios:

un mapa do noso imaxinario medieval

A investigación sobre a lírica medieval galego-portuguesa segue a ofrecer novos datos para afondar na nosa tradición. O Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades puxo en marcha dous proxectos que amosan a relevancia dos nomes de lugar na creación poética: Canticar e Cantigas de Romaría.

No caso de Canticar, recompílanse os topónimos mencionados en máis de dous centos de cantigas profanas, nun corpus total de preto de 1.700 composicións. Esta ferramenta inclúe un mapa interactivo que sinala ríos, cidades, demarcacións territoriais e reinos aludidos polas voces trobadorescas. Coñecemos así unha xeografía que abrangue non só Galicia e Portugal, senón tamén León, Castela ou mesmo rexións afastadas como Terra Santa ou a Meca. A través dunha ligazón coa base de datos MedDB, podemos acceder ás cantigas completas e coñecer, dun xeito integral, os contextos onde se insiren os topónimos.

Pola súa banda, Cantigas de Romaría céntrase nas cantigas de amigo con referencias a ermitas ou santuarios, lugares escollidos polas personaxes para os seus encontros amorosos. Localizar estes espazos supuxo un traballo complexo, pois moitos mudaron de advocación ou incluso desapareceron co paso do tempo. Porén, o resultado é un rico mapa que axuda a reconstruír parte da nosa cultura relixiosa e festiva, vinculada a un universo rural e mariñeiro que fica, en moitos casos, á marxe das cidades.

Un caso de uso práctico Estas ferramentas resultan moi útiles á hora de deseñar roteiros literarios e culturais. Por exemplo, un proxecto turístico ou educativo podería empregar Canticar para identificar os lugares nomeados nunha serie de cantigas e, ao mesmo tempo, recorrer a Cantigas de Romaría para localizar os santuarios que protagonizan estes textos. A partir de aí, organizaríase unha ruta que permita visitar eses espazos —ermidas en ruínas, igrexas románicas ou antigos camiños de peregrinación— e así contrastar a realidade actual co reflexo literario que segue vivo nestas composicións. Deste xeito, non só se recupera a memoria dunha parte esencial do patrimonio galego, senón que se favorece un turismo cultural sostible e respectuoso, dando a coñecer a riqueza do noso pasado e potenciando a economía local.

Este imaxinario galego, conservado na lírica medieval, é unha mostra da vitalidade e da diversidade cultural que nos define. Aínda hoxe, seguir investigando e difundir este legado supón un exercicio de transformación viva, no que o pasado dialoga co presente e nos convida a repensar a nosa identidade. O labor de xeolocalización de cantigas, santuarios e territorios lembra que a cultura non é estática: as nosas historias, crenzas e referencias simbólicas continúan a medrar e a mudar, e cómpre preservalas, difundilas e reinterpretalas para que teñan sentido nas xeracións futuras. Desta maneira, reforzamos a vixencia do noso patrimonio e fomentamos a súa capacidade de se transformar en novos contextos.

CANTICAR
Visualización das localizacións no mapa

CANTICAR

Buscador de topónimos