“O Arquivo” está aí. É un ente difuso do que sabemos da sua existéncia unicamente por sintomatoloxia externa, cando tal ou cal grupo aparecen nas festas de tal ou cal santo co seu novo show do tour 2024-25 que leva por título “Muiñeira de Tal ou Cal Sítio”. A priori, tudo bem: sen embargo, é nese mesmo instante da estrea que a “Muiñeira de Tal ou Cal Sítio” finou para sempre, anquilosada e embalsamada en cera, inalterábel, “fermosa” posta no escenário… mais con esa inquietante “fermosura” dun marichalar con pantalóns de cadros no museu de cera da capital do reyno. 

“En Tal ou Cal Sítio non se sae à roda asi”. 

Ou “en Tal ou Cal Sítio o tablón só xira até o cuarto anterior”. 

Ui, que mal: “en Tal ou Cal Sítio non fan o punto nunca na diagonal”.

“Que si, que si, que en Tal ou Cal Sítio todos bailan cos brazos asi”.

En sério: ti, gran líder supremo do noso particular ballet soviético; ti e só ti tes o coñecemento da verdade absoluta de Tal ou Cal Sítio. Porque ti e só ti tes a famosa recolleita da Muiñeira de Tal ou Cal Sítio… Porque non nos enganemos. “O Arquivo” é un ente iniciático segredo. Está -no millor dos casos- baixo chave duns poucos agrazados que se gaban ben del coma quen se gaba dunhas zapas novas do H&M de tiraxe exclusiva, unhas que che encantan cando as ves pero que nunca vas poder ter porque foron deseñadas por e para alguén máis importante. 

Se xa non tiveches a sorte de poder coñecer de primeira man às informantes, sentimo-lo moito, pero xa non vas poder coñecer as informacións sen pasaren previamente polo filtro do gran líder (ou lideresa) supremos. Algun dia non hai moito, alguén tentou incluso crear un clube exclusivo de lidereses que pensaban gobernar nos asuntos do trádi como únicos intérpretes e manexantes do Arquivo: non prosperou (inda bo é…), e pouco a pouco van-se creando espazos dixitais de libre acceso onde se van catalogando e pondo a disposición do público os tesouros do Arquivo. Pero inda falta moito camiño que andar.

Até o de agora, a práxis habitual consistiu en recoller dunha arca para gardar noutra, disfrazando este traballo de “nova transmisión oral” cando en realidade a mera existéncia desta práxis implica un fallo no sistema. Un gordo. Un pantallazo azul en toda regra.

A bipolaridade manifesta do país expresa-se claramente nesta dicotomia. Nunca quixemos -ou soubemos- escoitar o clamor que manaba dos vellos estantes do Arquivo: berramos aos catro ventos que a nosa música estaba viva, que a cultura -musical- tradicional tiña futuro como tal, que eramos dos poucos países de Europa que podiamos estar fachendosos diso... pero esquencemos escoitar os metadatos que o mesmo Arquivo nos estaba a dar: que o máis importante da música e baile tradicional é vivi-los como própios; e seguimos durante anos parados no pantallazo azul.

E non é que todo ese traballo escénico estea mal ou sexa estéril: en torno a el foi-se desenvolvendo todo un mundo, que comezou con seccións femininas e outros esperpentos, e que foi evoluíndo despois en grupos folclóricos, asociacións e colectivos que dinamizaron e puxeron en práctica o ensino e transmisión -con maior ou menor acerto- do repertório tirado do Arquivo, e incluso promoveron en tempos máis recentes experimentacións musicais e escénicas de todo tipo imaxinábel, fusións e trans-fusións que -hai que recoñecé-lo- tamén son as que nos permiten estar falando e debatendo este tema en pleno 2024. Pero ollo! todas estas cousas son realmente o software que provoca a parada crítica do sistema…

Pode que faltaran polo camiño algúns plug-ins, como máis observación e constrastación de datos, máis partiturado e análise, máis palestras e conferéncias, máis libros brancos do folclore, máis cursiños e cursoides… e máis CELGA-4, por favor.